Ciepła czy zimna woda – którą pić i dlaczego? Wpływ temperatury wody na organizm człowieka

To, co pijesz, ma znaczenie. Ale to, w jakiej temperaturze pijesz – decyduje o tym, jak działa twój organizm.

Woda stanowi nie tylko podstawowy składnik masy ciała człowieka – przeciętnie 60-70 % jego masy – lecz przede wszystkim środowisko wszystkich reakcji biochemicznych zachodzących w organizmie.
Każdy proces życiowy – od syntezy ATP w mitochondriach, przez przewodnictwo impulsów nerwowych, transport składników odżywczych i gazów, po utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej i termoregulację – odbywa się w środowisku wodnym. Bez wody nie funkcjonuje żaden układ: ani krwionośny, ani nerwowy, ani hormonalny. To ona jest medium, w którym rozpuszczone są elektrolity, hormony, enzymy i metabolity, a więc substancje decydujące o każdym aspekcie życia komórki.

Człowiek jest organizmem izotermicznym, utrzymującym stałą temperaturę wewnętrzną około 37 °C, w której wszystkie te reakcje przebiegają z największą wydajnością. Nieprzypadkowo właśnie w tym zakresie cieplnym enzymy, białka strukturalne i błony komórkowe zachowują optymalną konformację, a więc i najwyższą sprawność biologiczną. Nawet niewielkie odchylenie temperatury środowiska komórkowego – o kilka stopni w górę lub w dół – powoduje spadek aktywności enzymów, zmianę lepkości osocza i zaburzenie gradientów jonowych, co prowadzi do wolniejszej pracy narządów i mniejszej wydolności metabolicznej.

Innymi słowy – temperatura wody, którą pijemy, wpływa na całokształt procesów homeostatycznych. Zimna pobudza i stymuluje reakcję obronną organizmu, ciepła współpracuje z jego rytmem, pozwalając mu działać bez zakłóceń. A to, która z nich w danym momencie jest „lepsza”, zależy od kontekstu biologicznego, wysiłku, klimatu i celu, jaki stawiamy przed własnym ciałem.

Ciało to system cieplny, nie chłodnia

Organizm człowieka jest systemem cieplnym o niezwykle precyzyjnej regulacji. Utrzymuje temperaturę wewnętrzną w zakresie 36,5-37,5°C, ponieważ właśnie w tym przedziale zachodzą optymalnie wszystkie reakcje metaboliczne – zarówno te o charakterze katabolicznym (rozpadu związków w celu pozyskania energii), jak i anabolicznym (syntezy nowych struktur komórkowych).

Z fizjologicznego punktu widzenia każda reakcja biochemiczna jest termozależna, czyli jej tempo rośnie lub maleje wraz ze zmianą temperatury środowiska wodnego, w którym zachodzi. To zjawisko opisuje współczynnik Q10 – wzrost temperatury o 10°C może przyspieszyć tempo reakcji enzymatycznych nawet dwukrotnie, natomiast jej spadek – analogicznie je spowolnić.

Woda, będąca podstawowym medium metabolicznym, ma w tym układzie rolę regulacyjną. Gdy przyjmujemy płyn o temperaturze zbliżonej do temperatury ciała, nie zakłócamy równowagi cieplnej przewodu pokarmowego ani krążenia trzewnego. Taka woda może być natychmiast wchłaniana i wykorzystywana przez organizm, ponieważ nie wymaga adaptacji termicznej – nie trzeba jej ani ogrzewać, ani chłodzić. Oznacza to oszczędność energii metabolicznej i płynniejsze przejście przez fazy trawienia i wchłaniania.

W przypadku wody zimnej sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Nagły kontakt płynu o temperaturze 8-10°C z błoną śluzową żołądka wywołuje lokalny odruch termiczny – naczynia włosowate ulegają skurczowi, by ograniczyć utratę ciepła. To prowadzi do chwilowego niedokrwienia ściany żołądka, zmniejszenia wydzielania soków trawiennych i zahamowania perystaltyki.

Badania przeprowadzone w Japonii przez zespół z Uniwersytetu Waseda pod kierunkiem Fujihiry Kyoko (藤平杏子) (2020, European Journal of Nutrition) wykazały, że temperatura spożywanej wody wpływa na motorykę żołądka. W eksperymencie porównano działanie bardzo zimnej wody (2 °C), wody w temperaturze ciała (37 °C) oraz gorącej (60 °C). Stwierdzono, że picie bardzo zimnej wody prowadziło do zmniejszenia częstości skurczów żołądka w porównaniu z wodą cieplejszą, co sugeruje chwilowe spowolnienie motoryki żołądka. Woda cieplna i gorąca (w zakresie testowanym laboratoryjnie) nie wywoływała tego efektu.

Choć warunki badania (m.in. 2 °C i 60 °C) wykraczają poza typowe temperatury napojów w codziennym życiu, wyniki ilustrują mechanizm, w którym bardzo zimne płyny mogą krótkotrwale spowalniać pracę żołądka, a cieplejsze napoje są trawione bez tego opóźnienia.

Podobne wnioski wynikają z badań nad wpływem temperatury napojów po wysiłku na komfort żołądkowy i odczucie sytości. Prace obejmujące reakcje żołądkowo-jelitowe u sportowców pokazują, że napoje umiarkowanie ciepłe (około 37–40 °C) mogą sprzyjać nieco szybszemu opróżnianiu żołądka oraz subiektywnemu poczuciu „łatwiejszego trawienia”, natomiast płyny bardzo zimne (około 5–10 °C) u części osób mogą wywoływać krótkotrwałe uczucie „ściśnięcia” w nadbrzuszu i lekkie spowolnienie aktywności trawiennych tuż po wysiłku.

Z kolei klasyczne badania Sun i wsp. (1988, Gut) przeprowadzone w Wielkiej Brytanii potwierdziły, że płyny o temperaturze zbliżonej do temperatury ciała (ok. 37°C) są opróżniane szybciej niż zimne (4°C) czy bardzo gorące (50°C). Istnieje więc fizjologiczne „okno termiczne” dla przewodu pokarmowego, w którym jego funkcje przebiegają najefektywniej.

Z perspektywy termodynamicznej jest to zjawisko oczywiste: niższa temperatura oznacza wolniejsze drgania cząsteczek i wyższą energię aktywacji reakcji enzymatycznych. Zimny napój to dla organizmu chwilowy stan hamowania, a nie pobudzenia. To nie jest „orzeźwienie”, lecz mikro-kryzys cieplny, z którego ciało musi się wydostać poprzez intensyfikację krążenia i dodatkowe wydatki energetyczne.

Ciepła lub letnia woda, zbliżona do 37°C, współpracuje z organizmem zamiast mu się przeciwstawiać – nie zaburza rytmu metabolicznego, wspiera enzymy, utrzymuje płynność błon komórkowych i stabilność przewodu pokarmowego. W praktyce to właśnie dlatego w wielu kulturach tradycyjnych zaleca się picie wody ciepłej – nie z przyczyn filozoficznych, lecz z prostego powodu biofizycznego: człowiek nie jest chłodnią, lecz systemem cieplnym, a jego sprawność zależy od tego, czy utrzymuje swoje środowisko reakcji w zakresie, w którym biologia działa najlepiej.

Układ nerwowy – odpowiedź autonomiczna, nie emocjonalna

Temperatura wody, którą pijemy, nie oddziałuje wyłącznie na błonę śluzową przewodu pokarmowego. To bodziec sensoryczny, który organizm interpretuje natychmiast – poprzez autonomiczny układ nerwowy (AUN), czyli tę część układu nerwowego, która działa poza naszą świadomością. To właśnie on decyduje, czy ciało znajduje się w trybie mobilizacji, czy w trybie regeneracji.

Zimny płyn aktywuje część współczulną układu autonomicznego (sympatyczną). To ta sama gałąź, która reaguje w sytuacji stresu, wysiłku czy zagrożenia: przyspiesza tętno, podnosi ciśnienie, rozszerza źrenice, zwiększa napięcie mięśni i hamuje wydzielanie soków trawiennych. Organizm odbiera gwałtowne ochłodzenie błony śluzowej przełyku i żołądka jako sygnał stresowy – z punktu widzenia ewolucji jest to reakcja obronna, mająca chronić wnętrze ciała przed utratą ciepła. W efekcie uruchamia się mechanizm, który chwilowo przesuwa priorytety metaboliczne: z trawienia na utrzymanie temperatury i czujności.

Ciepła woda wywołuje reakcję odwrotną. Pobudza układ przywspółczulny (parasympatyczny), którego głównym nerwem jest nerw błędny – struktura kluczowa dla procesów regeneracyjnych. To on zwalnia rytm serca, obniża ciśnienie, zwiększa przepływ krwi przez narządy wewnętrzne i stymuluje wydzielanie soków trawiennych. Dzięki temu organizm przechodzi w stan równowagi, w którym priorytetem staje się naprawa, trawienie i wchłanianie. Z perspektywy fizjologicznej oznacza to, że temperatura wody może modulować aktywność nerwu błędnego – a więc bezpośrednio wpływać na tętno, ciśnienie i ton autonomiczny organizmu.

Zjawisko to zostało dokładnie opisane w badaniach fizjologicznych przeprowadzonych w Japonii. W pracy 高木絢加 (Takagi Ayaka, 2014, 日本栄養・食糧学会誌) wykazano, że już różnica temperatur napojów rzędu kilkunastu stopni (np. 10°C vs 30°C) może istotnie wpłynąć na równowagę autonomicznego układu nerwowego. Spożycie cieplejszego płynu wiązało się ze wzrostem aktywności części przywspółczulnej (parasympatycznej), co odzwierciedlało się zwiększoną zmiennością rytmu zatokowego (HRV) — klasycznym wskaźnikiem regeneracji i równowagi wewnętrznej. Z kolei spożycie napojów chłodnych powodowało krótkotrwałą aktywację układu współczulnego (sympatycznego), czyli fizjologiczną reakcję mobilizacyjną związaną z pobudzeniem.

Zimna woda natomiast, choć może wydawać się „orzeźwiająca”, w rzeczywistości jest formą mikrostresu – bodźcem, który chwilowo mobilizuje ciało, ale nie wspiera jego regeneracji.

To dlatego w wielu kulturach – od Japonii po Bliski Wschód – po posiłkach podaje się napoje ciepłe. Nie jest to gest symboliczny ani przejaw tradycji, lecz praktyczne odzwierciedlenie wiedzy o fizjologii:  ciepło aktywuje nerw błędny, nerw błędny reguluje trawienie, a sprawne trawienie warunkuje zdrowie całego organizmu.

Mikrobiota, trawienie i krążenie trzewne

Układ pokarmowy człowieka jest jednym z najbardziej dynamicznych środowisk metabolicznych w organizmie. Każda jego część – od jamy ustnej po jelito grube – utrzymuje ściśle kontrolowane warunki fizykochemiczne, które umożliwiają sprawne trawienie, wchłanianie i wymianę informacji biochemicznych pomiędzy mikroorganizmami a gospodarką hormonalną gospodarza. To środowisko przypomina biologiczny reaktor, w którym temperatura, pH i dostęp tlenu regulują tempo wszystkich reakcji enzymatycznych i mikrobiologicznych.

W tej delikatnej równowadze temperatura ma znaczenie kluczowe. Napoje o bardzo niskiej temperaturze, spożywane w dużych ilościach, prowadzą do chwilowego obniżenia temperatury błony śluzowej żołądka i jelit, co inicjuje kaskadę reakcji ochronnych. Dochodzi do obkurczenia naczyń krwionośnych, zmniejszenia przepływu krwi przez ścianę przewodu pokarmowego oraz przejściowego spowolnienia perystaltyki.
W efekcie ogranicza się zarówno tempo wydzielania enzymów, jak i stopień ich aktywacji w świetle jelita. Tymczasowo spada aktywność mikrobioty jelitowej, szczególnie bakterii z rodzajów Lactobacillus i Bifidobacterium, które są wrażliwe na zmiany temperatury i tlenu. Mikrobiota reaguje więc na zimno tak, jak organizm człowieka reaguje na stres – wstrzymaniem aktywności, by przetrwać niekorzystne warunki.

Z perspektywy fizjologii oznacza to, że zimny napój może chwilowo zaburzyć procesy fermentacyjne, które odpowiadają za wytwarzanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA) – takich jak maślan, propionian i octan.
To właśnie one regulują szczelność jelit, stan zapalny i komunikację na osi jelita-mózg. Kiedy ich produkcja spada, dochodzi do krótkotrwałego osłabienia bariery jelitowej i zaburzenia równowagi mikrobiologicznej.
W skali pojedynczego dnia nie ma to znaczenia, ale w dłuższej perspektywie, przy stałym narażeniu na zimne płyny, może sprzyjać dysbiozie (Eubioza = równowaga mikroflory – jelita pracują harmonijnie; Dysbioza = chaos w mikroflorze – jelita produkują toksyny, pogarsza się trawienie, wchłanianie i odporność). 

Ciepła lub letnia woda działa odwrotnie – stabilizuje mikrośrodowisko jelitowe, utrzymując temperaturę, w której bakterie symbiotyczne i enzymy trawienne są najbardziej aktywne.
Pod wpływem ciepła rozszerzają się naczynia krwionośne w ścianie jelita, co poprawia jego ukrwienie i dotlenienie. Większy przepływ krwi oznacza intensywniejsze wydzielanie soku żołądkowego, żółci i enzymów trzustkowych, a tym samym sprawniejszą emulgację tłuszczów i hydrolizę białek. To nie magia, tylko fizjologia: ciepło optymalizuje transport, zimno go hamuje.

Wątroba – kluczowy narząd w detoksykacji i metabolizmie tłuszczów – korzysta z tego efektu pośrednio. Lepsze ukrwienie trzewne oznacza efektywniejszy dopływ krwi żylnej z jelit (układ wrotny), a więc sprawniejsze przetwarzanie substancji odżywczych, neutralizację toksyn i utylizację produktów przemiany materii. Woda ciepła wspiera ten proces, podczas gdy zimna chwilowo go spowalnia, co potwierdzają badania hemodynamiczne dotyczące przepływu w żyle wrotnej po posiłkach o różnych temperaturach.

Nie chodzi więc o „oczyszczanie organizmu”, jak to często powtarza marketing, lecz o fizjologiczną poprawę warunków metabolicznych. Ciepła woda nie usuwa toksyn – ona ułatwia organom wykonanie ich naturalnej pracy: trawienie, filtrację, transport i wydalanie. Zimna natomiast, choć bywa przyjemna w odczuciu, na poziomie komórkowym wprowadza krótkotrwały zastój.

Woda w sporcie – kiedy zimna pomaga, a kiedy szkodzi

W świecie sportu utarło się przekonanie, że zimna woda po treningu przyspiesza regenerację, „gasi mięśnie” i zapobiega ,,zakwasom”. To pogląd popularny, ale tylko częściowo prawdziwy. Aby go zrozumieć, trzeba rozdzielić chłodzenie zewnętrzne (zimne kąpiele, krioterapia) od chłodzenia wewnętrznego (spożywanie zimnych płynów). Oba zjawiska działają w oparciu o inne mechanizmy fizjologiczne i wywołują różne efekty metaboliczne.

Podczas wysiłku fizycznego temperatura rdzeniowa ciała wzrasta średnio o 1-2°C, a organizm odprowadza ciepło głównie przez parowanie potu i zwiększone ukrwienie skóry. Wysoka temperatura wewnętrzna jest naturalnym skutkiem intensywnej pracy mięśni, ale powyżej pewnego progu (ok. 39°C) zaczyna obniżać wydolność, powodując zmęczenie cieplne i spadek koordynacji. Dlatego zimne napoje przed wysiłkiem lub w jego trakcie mogą mieć korzystny efekt: obniżają temperaturę rdzeniową, poprawiają komfort cieplny i przesuwają moment wystąpienia przegrzania. To właśnie wykorzystują tzw. ice-slurry strategies – strategie chłodzenia wewnętrznego stosowane przed zawodami, szczególnie w sportach wytrzymałościowych rozgrywanych w upale (np. triathlon, kolarstwo szosowe, maraton). Zimna woda działa wówczas jak „rezerwuar chłodu”, pozwalający dłużej utrzymać wydajność termoregulacyjną organizmu.

Jednak po zakończeniu wysiłku sytuacja zmienia się diametralnie. Organizm przechodzi w fazę regeneracji, w której kluczowe znaczenie ma zwiększony przepływ krwi przez narządy trzewne, mięśnie i wątrobę.
To właśnie wtedy odbywa się usuwanie produktów przemiany materii (m.in. mleczanu, amoniaku, wolnych rodników), synteza glikogenu oraz naprawa mikrouszkodzeń włókien mięśniowych. Zimna woda spożywana po treningu utrudnia ten proces: powoduje skurcz naczyń krwionośnych w obrębie przewodu pokarmowego, ogranicza perfuzję trzewną i chwilowo obniża tempo metabolizmu regeneracyjnego. W praktyce oznacza to, że ciało zamiast się „odbudowywać”, wchodzi w tryb termicznej obrony.

Ciepła lub letnia woda działa odwrotnie. Utrzymując przepływ krwi w narządach wewnętrznych i mięśniach, ułatwia transport substratów odżywczych oraz usuwanie metabolitów, takich jak dwutlenek węgla, jony wodorowe czy pozostałości cyklu kwasu mlekowego. Zwiększona perfuzja sprzyja też szybszemu wyrównaniu gospodarki wodno-elektrolitowej, co w praktyce oznacza lepsze nawodnienie komórkowe. To szczególnie ważne w kontekście tzw. recovery window – pierwszych 30-60 minut po wysiłku, w których efektywność regeneracji zależy od jakości przepływu krwi i dostępności substratów.

W tym kontekście trzeba jasno rozróżnić chłodzenie mięśni z zewnątrz od chłodzenia organizmu od środka. Zimna kąpiel czy zanurzenie w beczce z lodem działa na mięśnie miejscowo – obkurcza naczynia, zmniejsza mikrokrwawienia i stan zapalny, a następnie (po wyjściu z wody) wywołuje zjawisko reperfuzji, czyli ponownego napływu krwi bogatej w tlen. To zabieg lokalny i kontrolowany, stosowany w fizjoterapii sportowej, który może skrócić czas odczuwania bólu i sztywności powysiłkowej. Natomiast picie zimnej wody po treningu nie ma tego efektu – nie chłodzi mięśni, lecz układ trzewny, czyli miejsce, które w tym momencie powinno być najbardziej ukrwione.

Dlatego chłodzenie zimnem ma sens przed wysiłkiem lub w jego trakcie, kiedy celem jest obniżenie temperatury ciała i poprawa tolerancji cieplnej,  ale nie po wysiłku, gdy głównym zadaniem organizmu jest regeneracja metaboliczna i odbudowa równowagi wewnętrznej. W tym okresie to właśnie woda o temperaturze ciała działa wspierająco, a nie hamująco.

Klimat i adaptacja cieplna – dlaczego gorąca herbata chłodzi

Picie gorącej herbaty w krajach pustynnych wydaje się paradoksem – dopóki nie zrozumie się, jak działa fizjologia człowieka w ekstremalnych warunkach termicznych. Organizm ludzki chłodzi się nie przez sam kontakt z chłodem, lecz przez odparowanie potu z powierzchni skóry, które jest procesem silnie endotermicznym, czyli pochłaniającym ciepło.

W suchym powietrzu, charakterystycznym dla pustyń Afryki Północnej, Bliskiego Wschodu czy Azji Środkowej, pot może swobodnie parować, a każde jego odparowanie odbiera z ciała pewną ilość energii cieplnej. To właśnie dlatego gorąca herbata – np. klasyczna marokańska z miętą – może w praktyce obniżyć temperaturę rdzeniową organizmu, mimo że sama jest gorąca.

Mechanizm ten jest dobrze udokumentowany w badaniach fizjologicznych. Wysoka temperatura napoju pobudza ośrodek termoregulacji w podwzgórzu, który odpowiada za kontrolę rozszerzania naczyń skórnych i intensywność pocenia. Po spożyciu gorącego napoju wzrasta temperatura jamy ustnej i przełyku, co uruchamia odruchowy wzrost potliwości. Powstający pot, odparowując, odbiera ciepło z powierzchni skóry – a ponieważ w klimacie pustynnym wilgotność względna powietrza jest bardzo niska, proces ten zachodzi wyjątkowo skutecznie. Bilans cieplny wychodzi więc „na minus” – ciało traci więcej ciepła przez parowanie, niż zyskuje z samego napoju.

Jednak ta strategia ma swoje granice. W klimacie wilgotnym – takim jak Azja Południowo-Wschodnia, Ameryka Środkowa czy strefy równikowe Afryki – sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Tam powietrze jest już nasycone parą wodną, przez co parowanie potu staje się ograniczone. Ciało poci się, ale pot nie odparowuje, tylko pozostaje na skórze, tworząc warstwę izolacyjną, która blokuje dalsze chłodzenie. W takich warunkach picie gorących napojów przynosi efekt odwrotny – zamiast schładzać, zwiększa odczucie duszności i potęguje stres cieplny.

Z punktu widzenia fizjologii oznacza to, że skuteczność danej strategii termicznej zależy nie od samej temperatury napoju, lecz od różnicy ciśnienia pary wodnej pomiędzy skórą a otaczającym powietrzem. Im suchsze powietrze, tym bardziej opłaca się pobudzać potliwość; im wilgotniejsze – tym bardziej organizm musi polegać na innych mechanizmach chłodzenia, takich jak przewodnictwo cieplne i konwekcja (czyli wymiana ciepła z przepływającym powietrzem).

Dlatego tradycja picia gorącej herbaty w krajach pustynnych nie jest egzotycznym rytuałem, lecz racjonalną adaptacją fizjologiczną do klimatu o niskiej wilgotności. Z kolei w tropikach Azji czy Amazonii, gdzie powietrze jest gęste i wilgotne, skuteczniejsze bywa stosowanie napojów chłodniejszych – ale nie lodowatych – tak, aby nie wprowadzać dodatkowego stresu termicznego dla układu trzewnego.

Ta zależność ma ogromne znaczenie również w sporcie. Zawodnicy, którzy podróżują między różnymi strefami klimatycznymi – na przykład między Europą a Bliskim Wschodem, Japonią czy Ameryką Południową – doświadczają całkowicie odmiennych warunków wymiany ciepła. To, co w Polsce działa pobudzająco i regeneracyjnie (zimna woda po treningu), w Katarze czy Arabii Saudyjskiej może nasilać skurcz naczyń i utrudniać adaptację cieplną.

Fizjologowie sportowi coraz częściej zalecają więc indywidualne strategie termiczne – uwzględniające nie tylko nawodnienie i elektrolity, ale też temperaturę płynów w zależności od wilgotności powietrza i temperatury otoczenia. W praktyce oznacza to, że sportowiec, który latem startuje w Europie, a jesienią trenuje w Azji, powinien zmieniać sposób chłodzenia i temperaturę napojów w taki sam sposób, w jaki dostosowuje odzież czy strategię odżywiania.

Bo człowiek – także ten wytrenowany – nie ucieknie od swojej biologii. Ciało chłodzi się i ogrzewa zawsze według tych samych praw fizjologicznych, a różnice klimatyczne tylko ujawniają, jak precyzyjnie zostało zaprogramowane, by przetrwać w każdym środowisku – pod warunkiem, że współpracuje z nim, a nie działa przeciwko niemu.

Kultura i przyzwyczajenie – fizjologia kontra marketing

Zjawisko wyboru temperatury napojów to nie tylko kwestia biologii, lecz również efekt wieloletnich nawyków kulturowych i narracji marketingowych, które wytworzyły w społeczeństwach Zachodu zupełnie inny model myślenia o „świeżości”. Podczas gdy w Azji Wschodniej picie ciepłej wody ma status podstawowego rytuału higieniczno-fizjologicznego, w Europie i Ameryce zostało zredukowane do egzotyki lub objawu „alternatywnego stylu życia”. To paradoks, bo pod względem fizjologicznym to właśnie ciepła woda jest bardziej zgodna z funkcjonowaniem ludzkiego organizmu.

W Chinach, Japonii czy Korei picie ciepłej wody (lub herbaty o temperaturze zbliżonej do ciała) jest nawykiem przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Tamtejsze społeczeństwa rozumieją, że zimno nie jest neutralne – że każda różnica temperatur między napojem a ciałem to mikro-bodziec, który wymusza reakcję homeostatyczną. Dlatego zarówno w restauracjach, jak i w domach prywatnych, najczęściej podaje się wodę lub napary ciepłe.
To nie kwestia wiary w tradycję, lecz praktyczne zrozumienie fizjologii trawienia.

Zachód natomiast – szczególnie od drugiej połowy XX wieku – przyjął zupełnie odwrotną symbolikę. Reklamy wody mineralnej, napojów gazowanych i soków konsekwentnie łączyły obraz zimna z energią, młodością i nowoczesnością. Krople wody spływające po szkle, lód trzaskający w szklance, skroplona para na butelce – to wizualny język, który zakodował w świadomości społecznej prostą zależność: „zimne = orzeźwiające, świeże, czyste”. Tak narodził się tzw. placebo temperaturowe – zjawisko, w którym subiektywne poczucie odświeżenia zastąpiło obiektywne korzyści fizjologiczne.

Z punktu widzenia biologii, efekt ten można łatwo wyjaśnić. Zimny napój pobudza receptory TRPM8 (Transient Receptor Potential Melastatin 8) – kanały jonowe w błonach komórek czuciowych, które reagują na niską temperaturę i mentol. Ich aktywacja daje mózgowi sygnał „chłodu”, który jest przyjemny, ale całkowicie niezależny od rzeczywistego bilansu cieplnego organizmu. To oznacza, że można czuć się „schłodzonym”, mimo że temperatura ciała się nie zmieniła lub wręcz wzrosła (bo organizm musi ogrzać przyjęty płyn). Z perspektywy fizjologicznej to złudzenie – zmysłowe, ale nie biologiczne.

Ten zachodni model ma też wymiar ekonomiczny. Lód, chłodziarki, napoje gazowane, systemy chłodzenia w gastronomii – cały przemysł opiera się na idei, że zimno to komfort i prestiż. W Azji natomiast, gdzie woda ciepła jest normą, „zimna woda z lodem” bywa postrzegana jako obciążenie dla żołądka i brak kultury żywieniowej. To pokazuje, jak bardzo fizjologia została zdominowana przez narrację marketingową i jak silnie człowiek potrafi przyzwyczaić się do reakcji sprzecznych z własną biologią.

W badaniach nad percepcją sensoryczną napojów (Pramudya & Seo, Frontiers in Psychology, 2018) wykazano, że temperatura wpływa nie tylko na odczucie smaku i aromatu, ale również na emocje, jakie napój wywołuje. Ciepłe płyny częściej kojarzone są z komfortem, spokojem i odprężeniem, natomiast zimne – z pobudzeniem i nagrodą. Oznacza to, że nasze preferencje termiczne są w dużej mierze wyuczone kulturowo: mózg reaguje na temperaturę napoju nie tyle fizjologicznie, co symbolicznie, zgodnie z utrwalonymi skojarzeniami.

Z punktu widzenia nauki, to właśnie tutaj widać największy rozdźwięk między biologią a kulturą. Biologia dąży do homeostazy i łagodnych przejść; kultura – do kontrastu, szoku i bodźca. Ciepła woda wspiera ciało, zimna stymuluje zmysły. Problem zaczyna się wtedy, gdy to, co sensorycznie przyjemne, staje się fizjologicznie szkodliwe – a to właśnie wydarzyło się w kulturze Zachodu.

Dlatego np. w Chinach a co za tym idzie też w innych krajach azjatyckich wciąż powtarza się:

Woda a bezpieczeństwo mikrobiologiczne

Choć w krajach rozwiniętych rzadko się o tym myśli, woda nie zawsze jest biologicznie neutralna. Nawet pozornie przejrzysta ciecz może zawierać mikroorganizmy – bakterie, pierwotniaki, wirusy czy przetrwalniki grzybów – które w odpowiednich warunkach potrafią się namnażać i kolonizować przewód pokarmowy człowieka. Woda stanowi doskonałe środowisko dla życia mikrobiologicznego: ma odpowiednie pH, zawiera śladowe ilości związków organicznych i nie zawsze pozostaje w stanie sterylności, nawet po filtracji mechanicznej.

Z punktu widzenia fizjologii i higieny najprostszym sposobem neutralizacji drobnoustrojów jest podgrzanie wody do odpowiedniej temperatury. Już w granicach 60-70°C większość bakterii ulega denaturacji białek enzymatycznych, a w temperaturze powyżej 80°C giną również formy przetrwalnikowe wielu gatunków patogennych.  Pełne przegotowanie, czyli utrzymanie wrzenia przez minimum 1 minutę (tzw. rolling boil), eliminuje praktycznie wszystkie mikroorganizmy chorobotwórcze, w tym E. coli, Salmonella, Vibrio cholerae czy Giardia lamblia.  Z tego powodu Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i Centers for Disease Control (CDC) w swoich wytycznych uznają gotowanie wody za podstawowy i najskuteczniejszy sposób jej dezynfekcji w warunkach domowych.

To właśnie ta właściwość sprawiła, że w wielu kulturach świata ciepło stało się synonimem czystości i zdrowia.  W Chinach, Indiach czy na Bliskim Wschodzie podgrzewanie wody nie wynikało pierwotnie z przekonań filozoficznych, lecz z praktyki sanitarnej – wrzątek był gwarancją, że woda nie przeniesie chorób.  Z czasem nawyk ten zyskał również wymiar kulturowy, a następnie – fizjologiczny: organizmy przystosowały się do spożywania wody cieplejszej, a jej odbiór sensoryczny stał się naturalny.

W krajach o chłodnym klimacie i dobrze rozwiniętej infrastrukturze wodociągowej problem skażenia mikrobiologicznego jest mniejszy, lecz nie znika całkowicie.  Nawet w Unii Europejskiej zdarzają się lokalne przypadki zanieczyszczenia wody patogenami środowiskowymi – jak Legionella pneumophila, która namnaża się w instalacjach ciepłej wody użytkowej o temperaturze 25-45°C.  To przypomnienie, że temperatura jest kluczowym parametrem zarówno dla życia, jak i dla bezpieczeństwa biologicznego: zbyt niska sprzyja przetrwaniu mikroorganizmów, zbyt wysoka – je unieszkodliwia.

Ciepła woda używana do picia, zwłaszcza przegotowana, niesie więc podwójną korzyść: fizjologiczną – bo nie zaburza procesów metabolicznych,  i sanitarną – bo zmniejsza ryzyko infekcji przewodu pokarmowego.  To powód, dla którego w wielu regionach świata podanie ciepłej wody nie jest gestem grzeczności, lecz przejawem troski o zdrowie gościa.

W szerszej perspektywie można powiedzieć, że ciepło w wodzie jest formą bezpieczeństwa biologicznego.  W kulturach o ograniczonym dostępie do czystej wody praktyka podgrzewania stała się symbolicznym i dosłownym aktem ochrony życia. To, co na Zachodzie wydaje się wyborem smakowym, w większości świata było przez wieki podstawowym narzędziem profilaktyki chorób zakaźnych.

Ergo. Temperatura napojów.

Z punktu widzenia fizjologii człowieka temperatura wody nie jest drobiazgiem, lecz parametrem wpływającym na szereg procesów biologicznych – od trawienia i krążenia trzewnego po regulację układu nerwowego i gospodarkę cieplną.  Woda ciepła lub letnia, zbliżona do temperatury ciała (36-38°C), współgra z naturalnymi mechanizmami organizmu: nie zaburza pracy enzymów, nie wymusza reakcji termicznej i nie obciąża układu krążenia.
Działa w zgodzie z homeostazą, czyli z tą podstawową zasadą biologiczną, która pozwala utrzymać równowagę pomiędzy przemianą materii a utrzymaniem stałości środowiska wewnętrznego.

Zimna woda ma natomiast znaczenie użytkowe i adaptacyjne, ale wyłącznie w określonych warunkach:
– przed lub w trakcie wysiłku fizycznego, gdy celem jest obniżenie temperatury rdzeniowej i poprawa tolerancji cieplnej;
– w klimacie wilgotnym, gdzie parowanie potu jest utrudnione – umiarkowanie chłodny napój poprawia komfort cieplny (ale nie lodowaty);
– oraz w sytuacjach nagłego przegrzania, gdy potrzebna jest szybka interwencja termiczna.

Poza tymi kontekstami zimna woda nie przynosi fizjologicznych korzyści.  Spożywana regularnie po posiłkach lub treningach działa hamująco: obkurcza naczynia błony śluzowej, spowalnia opróżnianie żołądka i osłabia przepływ krwi przez narządy trzewne, które w tym czasie powinny być najbardziej aktywne metabolicznie.  Na poziomie mikrobiologicznym wprowadza chwilowe zaburzenie równowagi bakteryjnej jelit, a w dłuższej perspektywie – u osób o wrażliwym układzie pokarmowym – może pogłębiać problemy trawienne.

Nie istnieje więc jedna uniwersalna zasada, obowiązująca dla wszystkich i w każdych warunkach, ale istnieje fizjologiczna logika, której warto się trzymać.  Człowiek jest istotą stałocieplną, jego życie toczy się w cieple, a wszystkie procesy, które pozwalają mu się rozwijać, wymagają właśnie tego cieplnego środowiska.  Z tego punktu widzenia picie wody o temperaturze zbliżonej do ciała nie jest fanaberią ani tradycją – jest powrotem do biologicznej normy.

Ciało, które funkcjonuje w cieple, nie potrzebuje kontrastu, tylko równowagi.

Bo w fizjologii, tak jak w życiu, zdrowie nie jest efektem szoku – lecz harmonii.

Literatura

1. 脇坂 しおり ほか (2011). 「摂取する水の温度と量がヒトの胃運動に及ぼす影響」 日本栄養・食糧学会誌 (Journal of the Japanese Society of Nutrition and Food Science).

   PDF/artykuł  J-STAGE

2. 藤平 杏子、濱田 有香、鈴木 克彦、宮下 政司 (2019). 「運動後の胃運動および食欲向上に効果的な飲料温度の検討」 早稲田大学レポジトリ / Waseda Repo.

   PDF  waseda.repo.nii.ac.jp

3. Sun W-M, Houghton LA, Read NW, et al. (1988). Effect of meal temperature on gastric emptying of liquids in man. Gut 29(3):302-305.

   PDF • PubMed    J-STAGE

4. Fujihira K, Tanaka H, et al. (2022). Effects of different temperatures of carbohydrate-protein drinks after exercise. Journal of Physiological Anthropology.

   Pełny tekst (PMC) kaken.nii.ac.jp

5. Fujihira K, et al. (2024). Consumption of hot protein-containing drink accelerates gastric emptying compared to cold. Nutrients.

   Pełny tekst (PMC) Researchmap

6. Jay O, Morris NB (2018). Does Cold Water or Ice Slurry Ingestion During Exercise Improve Performance in the Heat? Sports Medicine.

   Pełny tekst (PMC) J-STAGE

7. Onitsuka S, et al. (2020). Ice slurry ingestion before and during exercise inhibits the increase in core temperature. Physiology & Behavior.

   Abstrakt/artykuł 明治国際医療大学

8. 内藤 岳志 ほか (2018). 「運動中休憩時におけるアイススラリー摂取は深部体温上昇を抑制する」 Temperature / Physiology.

   Pełny tekst (PMC)

9. 日本スポーツ振興センター・ハイパフォーマンススポーツセンター (JISS/HPSC). 『競技者のための暑熱対策ガイドブック』 / 『競技者のための暑熱対策ガイドブック 実践編』.

   PDF (podstawowy) • PDF (praktyczny) miyashita.w.waseda.jp

10. WHO (2015). Boil water – Technical brief (WHO/FWC/WSH/15.02).
    Dokument WHO

11. CDC (2024). Household Water Treatment: Boiling.
    Wytyczne CDC J-STAGE

12. 橘田 大輝 (Kitsuda Daiki) (2010). 「上背部温熱刺激が健常人の飲水後の胃収縮運動へ及ぼす影響」 明治国際医療大学 紀要 (Bulletin of Meiji University of Integrative Medicine). PDF 明治国際医療大学

13. 高木絢加 ら (Takagi i wsp.) „炭酸水による口腔への刺激が深部・末梢体温に及ぼす作用 ― Sham-feeding による口腔内刺激を用いた評価―” PDF jstage.jst.go.jp

14. 高木絢加 ら (Takagi i wsp.) „温スープ摂取後の主観的温度感覚および深部・末梢体温の変化” — na J-STAGE: Time Course of Thermal Sensations … jstage.jst.go.jp